ارکستر سیمها

یک وقت‌هایی بود که استاد سر کلاس سازش را که کوک می‌کرد برای ما هم از تجربه‌هایش می‌گفت. مثلا یکی‌اش این بود که فرضاً نت بالایی کوک نیست، آهنگ را میزنی میبینی پرده‌های پایین هم خوب نمی‌خوانند. می‌گفت ارتعاش آنها روی این هم اثر می‌گذارد. من همیشه فکر می‌کردم این بخاطر حساسیت گوش آقای کیانی است :) ولی، ولی وقتی نشستم و ساز سه ماه و نیمه‌ام را که تقریبا از هر نت به طور متوسط 1.5 سیمش ناکوک بود کوک کردم، فهمیدم واقعا همین‌طور است. یکی از سیمها را که کوک می‌کردم روی بقیه‌ هم اثر داشت، هماهنگ‌تر و لطیف‌تر می‌شد. حتی پرده‌های بالا و پایینش. همین دیشب پرده‌های بالایی خراب بود، کمی بالا و پایین کردم و چه سازی شد. یعنی دو تا سیم از این 72 تا سیم میتواند چقدر تفاوت ایجاد کند! 

یک بار هم بود که آقای کیانی راجع به تک‌نوازی و گروه‌نوازی در موسیقی سنتی ایرانی صحبت میکرد. میگفت رهبر ارکستر همان کاری را میکند که نوازنده می‌کند. اگر مثلا سی یا چهل نفر با سازهای مختلف نشسته‌اند، کار رهبر این است که با اشاراتش به آنها بگوید کی بنوازند و کی نه. هر کدامشان ممکن است فقط یک نت را بزند، مثلا یک گروه ویولن باشند با صدای بم و گروه دیگر با صدای زیر. حالا سنتور با رنج وسیع صداهایی که دارد درست مثل همان گروه ارکستر است، آن دو تا سیم ناکوک کافی است که کل اجرای گروه به هم بریزد. صد البته نوازنده بجای رهبر ارکستر نشسته، که با مضراب‌ها و پرده‌هایی که می‌گیرد، معلوم می‌کند چه نت‌هایی میخوانند و کدامها خاموشند. استاد می‌گفت ماهیت موسیقی ایرانی تکنوازی است. حتی ضرب هم که برای همراهی در کنار ساز می‌آید شخصیت مستقلی ندارد و فقط برای انتقال و ارائه بهتر موسیقی به شنونده است. گروه‌‌نوازی بیشتر با موسیقی کلاسیک غربی هماهنگی دارد و برای همین هم اساتید موسیقی قدیم بیشتر اجراهای تکنوازی داشته‌اند. 

در همین رابطه کلام و شعر هم در خدمت موسیقی به کار گرفته می‌شوند. مثلا تغییرات هجایی یا منفصل شدن کلمات یا اضافه کردن آوا به آنها، برای آن است که بهتر در لباس موسیقی جای بگیرند. کلام هم برای انتقال بهتر و موثرتر موسیقی به مخاطب است. 

از گروه‌نوازی تقریبا هیچ‌چیز نمیدانم. بر چه اساسی سازها و زمان نواختن هرکدام تعیین می‌شود؟ معمولا توی کنسرتها حواسم میرود پی اینکه تشخیص بدهم الان کدام نوازنده‌ها میزنند؟ :)) ولی شاید واقعا موسیقی ایرانی نیازی ندارد که چند ساز همزمان با هم یک صدای پرحجم را تولید کنند، از این نظر که شاید این در معنای موسیقایی قطعه تغییری را ایجاد نکند. شاید فقط ابهت و شکوه بیشتری را به اجرا می‌بخشد، ولی من باز هم نمی‌توانم درک کنم چرا برای اجرای باشکوه تکنوازی کافی نیست؟ ابهت گروه با تکنواز چه تفاوتی دارد؟